[SFS0] - MBETTI TÎ KODESSUNGO-SAHNGO TÎ LETÄA
Âssego
Âkpengü sêgô
Na tennengo-tenne na sahngo, a yeke dï pendägô ôko ôko na ndoto tî lêgô sô a îri nî sêgô. Sêgô nî alîngbi tî dutï kêtê sêgô, kotta sêgô, wala fö sêgô sô ayeke na poppo tî kêtê nî na kotta nî. A tene sêgô nî ayeke kpengü sêgô. A îri nî töngasô ngbanga tî sô ayeke gbîan pëpe. Me âkpengü sêgô ûse na yâ tî âla otâ sô alîngbi tî tângbi daä na ndö tî pendägô ôko sï agä gbyanhngo sêgô: kêtê nî na kotta nî (kêtê-kotta), kotta nî na kêtê nî (kotta-kêtê), fo nî na kotta nî (fö-kotta), fö nî na kêtê nî (fö-kêtê), tgn.
Âssenge sêgô
A sû kêtê sêgô na kpotolida [^] na ndö tî pendägô nî töngasô /â/. A dîko nî na kêtê gô. A sû fö sêgô na kpotolikî [¨] na li tî pendägô nî, tôngasô /ä/. A dîko nî na ndoto tî lêgô sô ayeke na poppo tî kêtê nî na kotta nî. Tî hûnzi na nî, a sû kotta sêgô na kpoto pëpe, ngbanga tî sô nî laâ awü ahön âhmbeni sô kwê. Töngasô ngâ sï wuhngo tî âkpoto nî adu kêtê na yâ tî kodessungo-sahngo sô. Âpendägô sô ayü kpoto pëpe, töngana ndongoro tî âla afa ndê pepe, a yeke dîko âla lâkwê gï na kotta sêgô. Na yâ tî âtäpandë sô na gbenî sô, pendägô ôko ôko ayü kpengü sêgô: Kêtê nî (k), fö nî (F), wala Kotta nî (K).
Töngana mbênî pendägô tî sêhôn ayü mbênî kpengü sêgô, a yeke sû kpoto nî na li tî lêsû tî sêyyanga nî, me na ndö tî N nî pëpe. Täpandë nî:
Âgbyanhngo sêgô
Âgbyanhngo sêgô atângbi âkpengü sêgô ûse na ndö tî pendägô ôko. Tî sû nî na sahngo a sû pendägô nî fânî ûse tîtene mbâgë ôko ôko ayü mbâgë tî kpengü sêgô nî ôko. Na täpandë nî, töngana pendägô A adu tî yü gbyanhngo kêtê-kotta sêgô, fadë a sû nî töngasô: âa. A îri nî ângbö-pendägô. Kôzo mbâgë tî ngbö tî A nî ayü kpotolida tî kpengü kêtê sêgô, sï ûse mbâgë tî ngbö tî A nî ayü kpoto pëpe tî fa atene ayeke dîko lo na kotta sêgô. Töngasô, afa atene a tö tî dîko A nî na kêtê sêgô ahûnzi na kötä sêgô. Atâa sô a sû pendägô nî fânî ûse ndâli tî gbyanhngo sêgô nî sô, na dikkongo pendägô nî a yeke gbôto yâ nî pëpe.
Âmbupa mîngi sô alohndo na yângâ tî farânzi sï alinda sahngo ayeke gä na gbyanhngo sêgô na ndö tî ndângbâ pendägô tî âla töngasô: kêtê-kotta nî tî âpalî, fö-kotta nî tî âpandôo.
Töngana mbênî pendägô tî sêhôn ayü gbyanhngo sêgô, gï mbêgëlêsû tî sêyyanga nî laâ ayeke sû nî fânî ûse tî yü gbyanhngo sêgô nî. A yeke N nî pëpe. Atâa sô a dubli mbâgëlêsû nî sô, a yeke dîko pendägô tî sêhôn nî na gbottongo yâ nî pëpe. Töngasô, töngana pendägô tî sêhôn AN ayü gbyanhngo sêgô Kêtê-kotta, fadë a sû nî âan. Täpandë nî: